Finansinė atskaitomybė yra finansinių duomenų apie įmonės finansinę būklę, veiklos rezultatus, pinigų srautus bei jų aiškinimo periodinis parengimas nustatyta forma. Finansinės atskaitomybės dokumentų rinkinys teikiamas Registrų centrui po kiekvienų ataskaitinių metų „uždarymo“.
Uždarymas – tai pelno (nuostolių) ataskaitos užnulinimas, perkeliant jos rezultatą į balanso nepaskirstytojo pelno eilutę. Pradėjus naujus metus, sausio 1 d. visose didžiosios knygos balanso sąskaitose yra tik 1 operacija – iš praeitų metų perkeltas tų sąskaitų likutis. Po to jau nebegalima koreguoti praeitų metų duomenų. Tuomet yra suformuojamos ir vadovo pasirašomos visos į finansinės atskaitomybės dokumentų rinkinį įeinančios ataskaitos.
Mažų įmonių vadovai turi suprasti bent balanso ir pelno (nuostolių) ataskaitas. Jos realiai parodo, ar įmonė yra moki (turi daugiau sukaupto turto nei įsipareigojimų) ir ar įmonė dirba pelningai. Jei vadovas priiminėja sprendimus žiūrėdamas tik į banko sąskaitos likutį, tai gali privesti prie bankroto.
Aiškinamasis raštas, pinigų srautų ataskaita ir pan. yra skirti finansininkams. Mažų įmonių vadovams jos dažniausiai nėra svarbios, o labai mažos įmonės jų iš viso nerengia.
Nuo įmonės dydžio priklauso, kokias ataskaitas ji turi rengti ir viešinti.
Įmonės dydis
LR Įmonių ir įmonių grupių atskaitomybės įstatymas (ĮĮGAĮ) įmones kategorizuoja į labai mažas, mažas, vidutines ir dideles įmones. Nustatant įmonės dydį pagal ĮĮGAĮ, ne mažiau kaip 2 rodikliai iš 3 turi neviršyti nustatytos ribos.
Labai mažos įmonės:
- Balanse nurodyto turto vertė – 450 tūkst. eurų.
- Pardavimo grynosios pajamos per ataskaitinius finansinius metus – 900 tūkst. eurų.
- Vidutinis metinis darbuotojų skaičius per ataskaitinius finansinius metus – 10 darbuotojų.
Mažos įmonės:
- Balanse nurodyto turto vertė – 7,5 mln. eurų;
- Pardavimo grynosios pajamos per ataskaitinius finansinius metus – 15 mln. eurų;
- Vidutinis metinis darbuotojų skaičius per ataskaitinius finansinius metus – 50 darbuotojų.
3. Vidutinės įmonės:
- Balanse nurodyto turto vertė – 25 mln. eurų;
- Pardavimo grynosios pajamos per ataskaitinius finansinius metus – 50 mln. eurų;
- Vidutinis metinis darbuotojų skaičius per ataskaitinius finansinius metus – 250 darbuotojų.
SVV finansinė atskaitomybė
ĮĮGAĮ įtvirtinti įmonių dydžio kriterijai yra skirtingi, nei tokias pačias kategorijas nustatančiame LR Smulkiojo ir vidutinio verslo plėtros įstatyme (SVVPĮ). Dažniausiai ĮĮGAI vertinimu ta pati įmonė yra priskiriama didesnių įmonių kategorijai, nei pagal SVVPĮ kriterijus.
Įmonės dydis pagal ĮĮGAĮ iš esmės rūpi tik buhalteriams ir realios įtakos verslo sąlygoms nedaro. Kai valstybės paramai galioja įmonės dydžio apribojimai, jie nustatomi pagal SVVPĮ.
Finansinių ataskaitų rinkinys
Įmonės dydis pagal ĮĮGAĮ nulemia, kiek duomenų įmonė turi teikti Registrų centrui pasibaigus metams. Kuo mažiau ataskaitų įmonė turi teikti, tuo mažiau kainuoja jas parengti ir tuo mažiau duomenų atskleidžiama konkurentams.
Vidutinės ir didelės įmonės rengia išsamius balansą, pelno (nuostolių) ataskaitą, pinigų srautų ataskaitą, nuosavo kapitalo pokyčių ataskaitą, finansinių ataskaitų aiškinamąjį raštą.
Mažos įmonės sudaro mažų įmonių finansinių ataskaitų rinkinį: sutrumpintą balansą, pelno (nuostolių) ataskaitą ir finansinių ataskaitų aiškinamąjį raštą. Jei įmonėje nebuvo jokių išskirtinių sandorių, aiškinamasis raštas iš esmės yra šabloninis ir jokios vertingos informacijos neatskleidžia.
Labai mažos įmonės, taikančios išimtis, nerengia aiškinamojo rašto. Jų finansinių ataskaitų rinkinį sudaro tik trumpas balansas ir trumpa pelno (nuostolių) ataskaita. Tai yra 2 ataskaitos, kurias buhalteris nuolat palaiko teisingas ir kurias vadovas nuolat stebi, kad suprastų įmonės finansinę situaciją. Todėl labai mažų įmonių FA rinkinio parengimas yra trumpa ir lengva užduotis.
Tačiau ir labai mažos įmonės privalo atskleisti tokią informaciją po balansu:
LR Įmonių ir įmonių grupių atskaitomybės įstatymas, 9 str. 2 d.
- informaciją apie balanse neparodytus finansinius pasižadėjimus, garantijas, neapibrėžtuosius įsipareigojimus, neapibrėžtąjį turtą bendromis sumomis, nurodydama visų reikšmingų užstatų rūšį ir pobūdį;
- informaciją apie visus pasižadėjimus, susijusius su pensijomis pagal ilgalaikio atlygio planus ir įmonių grupės įmonėmis, pagal jungtinės veiklos sutartį kontroliuojamomis bendrosiomis įmonėmis arba asocijuotosiomis įmonėmis;
- informaciją apie įmonės vadovui, valdymo ir priežiūros organų nariams išmokėtų avansų ir suteiktų paskolų sumas, nurodydama palūkanų normas, pagrindines paskolų sąlygas ir visas sugrąžintas, nurašytas arba atsisakytas sumas, taip pat už šiuos asmenis teikiant visų rūšių garantijas įmonės prisiimtų pasižadėjimų sumą, nurodydama atskirai įmonės vadovui, valdymo ir priežiūros organų nariams tenkančią sumą;
- reikšmingą informaciją apie įvykius, įvykusius po finansinių metų pabaigos.
Kad labai maža įmonė neturėtų prievolės teikti viešų paaiškinimų dėl savo finansinės padėties, ji turi neteikti jokių pasižadėjimų ir garantijų, neturėti neapibrėžtojo turto ir neapibrėžtų įsipareigojimų, nemokėti avansų ir neteikti paskolų vadovui. Dauguma labai mažų įmonių to ir nedaro. Kitu atveju įmonė negali naudotis išimtimi neteikti paaiškinimų.
Labai maža įmonė negali takyti išimčių ir turi teikti mažų įmonių finansinių ataskaitų rinkinį, jeigu jos vertybiniais popieriais leista prekiauti reguliuojamoje rinkoje arba jeigu ji yra finansų kontroliuojančioji įmonė.
Vadovybės ataskaita
Didelės ir vidutinės įmonės bei visos įmonės, kurių vertybiniais popieriais leista prekiauti reguliuojamoje rinkoje, taip pat turi pateikti vadovybės ataskaitą.
Vadovybės ataskaitoje pateikiama ne tik finansinė informacija, bet ir informacija apie tvarumą, aplinkosaugą, personalą, filialus, verslo planus, verslo rizikas ir jų mažinimo priemones, vadovus, savų akcijų supirkimą ir pan. Todėl vidutinių ir didelių įmonių ataskaitų rinkinio rengime dalyvauja visa įmonės vadovybė, ne tik buhalteris.
Kai mažos ir labai mažos įmonės nerengia vadovybės ataskaitos, jos vis tiek turi po balansu arba aiškinamajame rašte atskleisti informaciją (ĮĮGAĮ 19 str. 8 d.) apie įsigytas savo akcijas. Tai yra labai reta situacija mažoms ir labai mažoms įmonėms, todėl daugumai jų visi reikalavimai dėl vadovybės ataskaitos yra neaktualūs.
Finansinis auditas
Vadovaujantis LR Finansinių ataskaitų audito ir kitų užtikrinimo paslaugų įstatymu (FAAKUPĮ), 3 str. 2 d., įmonės metines finansines ataskaitas reikia audituoti, jei ji per metus gavo daugiau kaip 500 tūkst. EUR paramos arba ne mažiau kaip 2 rodikliai paskutinę finansinių metų dieną viršija šiuos dydžius:
- balanse nurodyto turto vertė – 2,5 mln. EUR;
- pardavimo grynosios pajamos per ataskaitinius finansinius metus – 4,5 mln. EUR;
- vidutinis metinis darbuotojų skaičius, apskaičiuotas finansų ministro nustatyta tvarka, per ataskaitinius finansinius metus – 50 darbuotojų.
Labai mažų įmonių ataskaitų audituoti nereikia. Tačiau maža įmonė gali viršyti nustatytas ribas ir jos ataskaitas teks audituoti.
Finansinių ataskaitų kaina
Labai mažų įmonių FA rinkinio parengimas praktiškai nieko nekainuoja, nes tas ataskaitas įmonė naudoja savo veikloje.
Mažų įmonių FA rinkinio parengimas jau yra atskira užduotis buhalteriui su papildomomis sąnaudomis, nes reikia parengti ir kai kuriose situacijoje net audituoti ataskaitas, kurios vadovui ne visada reikalingos įmonės valdymui.
Vidutinių ir didelių įmonių FA rinkinio parengimas yra gan brangus, nes reikia parengti daug ataskaitų, kurios įmonės vadovui nėra reikalingos, tačiau paviešina įvairios informacijos apie įmonę.