Sąvoka
Ilgalaikis turtas yra įmonės turtas, kuris ilgiau kaip vienerius metus naudojamas ekonominei naudai gauti ir kurio įsigijimo vertė yra ne mažesnė už įmonės nusistatytąją vertę.
Materialusis ilgalaikis turtas turi fizinę formą ir naudojamas prekėms gaminti, paslaugoms teikti, valdymo tikslams arba nuomai. Jam priskiriama žemė, pastatai ir statiniai, mašinos ir įrenginiai, transporto priemonės, įvairi įranga, prietaisai, įrankiai ir įrenginiai, nebaigtosios statybos objektai ir kita.
Ilgalaikio turto požymiai
Gavęs 500€ arba 1000€ sumą siekiančią sąskaitą faktūrą už daiktą, buhalteris nori įsitraukti jį į ilgalaikio turto sąrašą. Tačiau vien tai, kad daiktas kainuoja daug, nereiškia, kad jis yra ilgalaikis turtas.
Turto vertė yra tik 4-a sąlyga eilėje, vertinant, ar jis yra ilgalaikis.
Materialusis turtas turi būti priskiriamas ilgalaikiam turtui, jei jis atitinka visus šiuos požymius:
12-ASIS VERSLO APSKAITOS STANDARTAS „ILGALAIKIS MATERIALUSIS TURTAS“, 7 str.
- įmonė ketina jį naudoti ilgiau nei vienerius metus;
- įmonė pagrįstai tikisi gauti iš turto ekonominės naudos būsimais laikotarpiais;
- įmonė gali patikimai nustatyti turto įsigijimo (pasigaminimo) savikainą;
- turto įsigijimo (pasigaminimo) savikaina yra ne mažesnė už minimalią ilgalaikio materialiojo turto vieneto savikainą, įmonės nusistatytą kiekvienai turto grupei;
- įmonei yra perduota su materialiuoju turtu susijusi rizika.
Įmonė gali nusipirkti sofą, bet panaudoti ją tik 1 dieną filmuojant reklaminį vaizdo klipą, kai kambaryje sprogsta dažų pilnas balionas. Įmonė neketina turto naudoti ilgiau kaip 1 dieną, o paskui dar sumoka už jo utilizavimą.
Įmonė gali nusipirkti pripučiamą reklaminę figūrą, iš kurios pagrįstai tikisi ekonominės naudos visą pirmų metų vasarą. Gal įmonė galės naudoti reklamą ir dar 1 vasarą, bet gamintojas jokių garantijų nebeduoda, ji tikriausiai susidėvės, todėl tikėjimasis dėl antros vasaros (būsimo laikotarpio) nėra pagrįstas.
Įmonė gali savo ceche pasigaminti stalą, kurį naudos daug metų gamindama kitus gaminius. Darbuotojai pagamina stalą laisvu laiku, kol įmonė neturi užsakymų. Stalas gaminamas iš nuopjovų, likusių įvykdžius individualius užsakymus klientams. Įmonė negali patikimai nustatyti pasigaminimo savikainos, gamindama stalą įmonė nepatiria jokių reikšmingų sąnaudų.
Tokiais atvejais daiktas negali būti įtraukiamas į ilgalaikio turto sąrašą, net jei jo vertė yra ir dešimtys tūkstančių eurų.
Tačiau jei turtas atitinka visus 4 požymius, privalome registruoti jį ilgalaikio turto registre ir skaičiuoti jo nusidėvėjimą.
Ilgalaikio turto nusidėvėjimas
Neriboto naudojimo laiko ilgalaikis turtas nenusidėvi. Todėl jo įsigijimo išlaidos niekada netampa sąnaudomis. Vadinasi, jei įmonė uždirbo pelno ir jį panaudojo žemės sklypo pirkimui, tokios išlaidos nemažina pelno ir pelno mokesčio.
Riboto naudojimo laiko ilgalaikio turto įsigijimo išlaidos yra paskirstomos visam turto naudojimo laikotarpiui. Pavyzdžiui, įmonei uždirbus pelno ir iš jo įsigijus 48 mėnesių laikotarpiui tinkamą įrenginį už 48 tūkst. EUR, įmonė kiekvieną mėnesį to turto vertę mažins po 1 tūkst. EUR. Įmonės sąnaudomis tampa ne turto pirkimo kaina pirmąjį mėnesį, o nusidėvėjimo suma kiekvieną mėnesį ateinančius 4 metus. Vadinasi, dėl tokio pirkinio metų pelnas sumažėja ne 48 tūkst. EUR, o tik 12 tūkst. EUR.
Pastatai ir patalpos yra riboto naudojimo laikotarpio – keliasdešimt metų. Todėl galima skaičiuoti jų nusidėvėjimą ir jį laikyti sąnaudomis. Tačiau praktiškai tą verta daryti tik tuomet, kai pastato vertė iš tikrųjų mažėja, jis dėvisi ir tikriausiai bus nugriautas.
Jei patalpos yra naujame arba renovuotame pastate, jų vertė dažniau kyla, o ne mažėja. Skaičiuojant jų nusidėvėjimą, turto vertė balanse stipriai nebeatitiks turto rinkos vertės. Tokį turtą reikės pervertinti, o tuomet atsiras mokėtinas pelno mokestis nuo vertės padidėjimo.
Neracionalu kasmet nurašinėti patalpų vertę ir taip mažinti pelno mokestį, jei po kelių metų tą vertę reikės padidinti ir sumokėti dar didesnį pelno mokestį.
Ilgalaikio turto nusidėvėjimo periodas
Ilgalaikio turto nusidėvėjimo arba amortizacijos normatyvai metais nustatyti LR Pelno mokesčio įstatymo priedėlyje Nr. 1. Pagal juos apskaičiuojama, kiek konkrečiai grupei priskirto ilgalaikio turto vieneto nusidėvėjimo sąnaudų galima priskirti ataskaitinio periodo leidžiamiems atskaitymams.
Jei įmonė pasirenka taikyti ilgesnį nusidėvėjimo periodą, nei leidžia LR PMĮ, turto įsigijimo kaina yra išdalinama sąnaudose per ilgesnį periodą, t.y. vienam mėnesiui tenkanti sąnaudų suma yra mažesnė. Vadinasi, pirmaisiais metais įmonė apskaičiuoja mažiau sąnaudų, deklaruoja daugiau pelno ir moka daugiau pelno mokesčio.
Jei įmonė pasirenka taikyti trumpesnį nusidėvėjimo periodą, nei leidžia LR PMĮ, turto įsigijimo kaina yra išdalinama sąnaudose per trumpesnį periodą, t.y. vienam mėnesiui tenkanti sąnaudų suma yra didesnė. Tačiau LR PMĮ neleidžia visos šios sumos įtraukti į leidžiamus atskaitymus. Todėl reikia vesti dvigubą ilgalaikio turto apskaitą: vienokios nusidėvėjimo sumos yra apskaičiuojamos rengiant finansinės atskaitomybės dokumentų rinkinį, o kitokios nusidėvėjimo sumos yra apskaičiuojamos rengiant pelno mokesčio deklaraciją.
Bet kokie nukrypimai nuo LR PMĮ nustatytų normatyvų yra taikomi retai, tik specifiniais atvejais. Normaliai įmonės nesiekia mokėti daugiau pelno mokesčio, todėl netaiko ilgesnių nusidėvėjimo periodų. Taip pat įmonės nesiekia vesti dvigubos apskaitos ir patirti dvigubų apskaitos sąnaudų, kai mokamas pelno mokestis išliktų toks pat. Tačiau yra situacijų, kai tai yra būtina.
Ilgalaikio turto naudingo tarnavimo laikas
Jei įmonė patiria daugiau nusidėvėjimo sąnaudų, nei gauna pajamų iš to turto eksploatavimo, ji dirba nuostolingai. Tačiau praktiškai tai ne visada yra tiesa.
Pavyzdžiui, įmonė įsigyja įrenginį, kurį pagal LR PMĮ normas nudėvės per 4 metus. Ji išnuomoją šį daiktą kitai įmonei 8 metams. Finansinės ataskaitos rodys, kad pirmus 4 metus tokia įmonės veikla yra nuostolinga. Tokia įmonė negalės gauti paskolų, sukels įtarimų VMI ir pan.
Bet paskui 4 metus tos pačios ataskaitos rodys, kad įmonės veikla yra ypatingai pelninga, nes nebėra sąnaudų. Tai iškreipia realų vaizdą. Kad finansinės ataskaitos būtų teisingos, ilgalaikis turtas turi būti nudėvimas per tokį laikotarpį, kiek jis realiai yra eksploatuojamas.
Daugumos ilgalaikio materialiojo turto vienetų nusidėvėjimo sąnaudos yra nereikšmingos lyginant su įmonės pajamomis. Pavyzdžiui, 1 mln. EUR pajamų turinti įmonė įsigijo kompiuterį už 1200€. Ar jis bus nudėvėtas per 3 metus po 400€, ar per 6 metus po 200€, nesukuria reikšmingo skirtumo nei įmonės rezultatuose, nei pelno mokesčio sumoje. Todėl buhalteriai yra įpratę negalvoti apie naudingą tarnavimo laiką ir naudoja LR PMĮ normatyvus.
Jei įmonė įsigijo išskirtinai daug arba išskirtinai brangaus ilgalaikio turto, vadovas turi kreiptis į buhalterį ir aptarti nusidėvėjimo periodą prieš įtraukiant tokį turtą į apskaitos registrus.
Ilgalaikio turto nusidėvėjimo sustabdymas
Ilgalaikio turto nusidėvėjimas yra skaičiuojamas kiekvieną mėnesį visą nusidėvėjimo periodą. Apskaitos programa kas mėnesį perkelia nusidėvėjimą į to mėnesio sąnaudas.
Bet realiai įmonės eksploatuoja ilgalaikį turtą ne nuolat. Pavyzdžiui, atrakcionų verslas yra sezoninis. Įrenginys gali būti naudojamas tik kelis mėnesius per metus. Tokiu atveju atrodo, kad įmonė 3 ketvirčius veikia nuostolingai, o 1 ketvirtį gauna įspūdingą pelną.
Stambius projektus įgyvendinančios įmonės gauna pajamas tik po darbų pridavimo akto pasirašymo. Jos kelis mėnesius patirtų nuostolius dėl ilgalaikio turto nusidėvėjimo, o paskui vieno mėnesio pelnas padengtų visų ankstesnių mėnesių nuostolį. Tai iškreiptų įmonės finansinius rodiklius.
Apskaitoje sąnaudos registruojamos tuo pačiu metu, kaip ir pajamos, tiesiogiai ar netiesiogiai susijusios su tuo pačiu sandoriu. Sąnaudomis pripažįstama tik ta sunaudoto turto, jo vertės sumažėjimo ar padidėjusių įsipareigojimų dalis, kuri tenka per ataskaitinį laikotarpį uždirbtoms pajamoms. Išlaidos, kurios nesusijusios su pajamomis, uždirbtomis per ataskaitinį laikotarpį, bet skirtos pajamoms uždirbti būsimais laikotarpiais, apskaitoje registruojamos ir parodomos balanse kaip turtas. Turto dalis, skirta būsimųjų laikotarpių pajamoms uždirbti, sąnaudomis bus pripažinta tada, kai bus uždirbtos atitinkamos pajamos, gauta ekonominė nauda, susijusi su turtu ar jo naudojimu, arba kai ši nauda pasibaigs.
11-asis verslo apskaitos standartas „Sąnaudos“, 9 str.
11-asis VAS nurodo, kad tos sąnaudos, kurios dar neatnešė pajamų, yra registruojamos ne Pelno ir nuostolio ataskaitoje, o Balanse turto klasėje. Vadinasi, sezoniškai arba projektinėje veikloje eksploatuojamo turto nusidėvėjimas Balanse perkelia ilgalaikio turto vertę iš 1-osios ilgalaikio turto klasės į 2-ąją trumpalaikio turto klasę. Kai galiausiai yra suteikiama paslauga ir gaunamos pajamos, šis turtas tą patį mėnesį yra perkeliamas į sąnaudas.
Teoriškai galima iš viso sustabdyti ilgalaikio turto nusidėvėjimo skaičiavimą laikant tokį turtą nenaudojamu, perkeliant jį į atsargas ir pan. Tačiau tokios operacijos sumažintų leidžiamus atskaitymus, todėl naudojamos tik sudėtingesnėse situacijose.
Pelno mokestis ir mokumas
Jei įmonės turimas turtas pabrango ir buvo parduotas už didesnę kainą, įmonė gauna pelną ir moka pelno mokestį. Jei įmonės turtas atpigo, įmonės pelnas ir pelno mokestis mažėja. Šiam principui yra visiškai nesvarbu, ar tas turtas yra ilgalaikis, ar trumpalaikis, ar iš viso ne turtas, o jau suvartota paslauga.
Ar turtas laikomas ilgalaikiu, ar ne, lemia tik tai, ar tą patį pelno mokestį įmonė turės mokėti šiais, ar kitais metais.
Pavyzdžiui, įmonė „suvartoja“ 10 tūkst. EUR iš savo sukaupto pelno tokiais skirtingais būdais, kai perka:
- Auditavimo paslaugas. Pelnas sumažėja 10 tūkst. EUR einamaisiais metais.
- Įrenginį, kurį nudėvės per 4 metus. Pelnas sumažėja po 2,5 tūkst. EUR einamaisiais ir 3 po jų sekančiais metais. Iš viso pelnas sumažėja 10 tūkst. EUR per 4 metus.
- Sklypą, kurio nenudėvi. Po 4 metų įmonė parduoda sklypą 10 tūkst. EUR pigiau, nei pirko. Pelnas sumažėja 10 tūkst. EUR po 4 metų nuo pirkimo.
Įmonėms, kurioms trūksta apyvartinio kapitalo, sąnaudų pripažinimas daro įtaką įmonės mokumui. Pavyzdžiui, jei gruodį įmonė yra sukaupusi 10 tūkst. EUR pelno ir už tokią sumą nusiperka auditavimo paslaugų, pelno nelieka ir pelno mokesčio ji nemoka. Tačiau jei už šią sumą ji nusiperka sklypą, pelnas lieka ir pelno mokestį ji turi mokėti. Išleidusi pinigus sklypui, ji tampa nemokia, nes negali susimokėti pelno mokesčio.
Pirkdamas ilgalaikį turtą, vadovas turi suprasti, kaip yra finansuojamas toks pirkinys ir kokie bus įmonės mokestiniai įsipareigojimai. Pamiršus mokesčius ir visus pinigus išleidus ilgalaikiam turtui, tokiam kaip automobilis, įmonė rizikuoja tapti nemokia.
Reklama ir vaizdo medžiagos gamyba
Reklamų ir filmų gamyba yra aiškiausias pavyzdys, kai brangūs daiktai, kuriuos būtų galima naudoti ilgą laiką, nėra įmonių ilgalaikis materialusis turtas.
Filmavimo aikštelių įrengimas kainuoja ir milijonus eurų, bet faneriniai namai ir ekstravagantiškos suknelės netampa prodiuserinės kompanijos ilgalaikiu turtu. Visa tai skirta kelioms savaitėms, o paskui utilizuojama arba parduodama.
Tas pats galioja ir augalams bei gyvūnams. Prodiuserinės kompanijos nusipirktų palmių ir iguanų netraukia į biologinio turto apskaitą pagal žemės ūkio bendrovėms galiojančias taisykles.
Nuomonių formuotojų finansinė apskaita yra panaši į filmų gamybos įmonių. Jiems perduodamos vertingos prekės vien tam, kad būtų nufilmuotas vaizdo klipas. Kadangi jos panaudojamos tik vieną kartą, jos nėra ilgalaikis turtas.
Atsakomybė už pažeidimus
Pirkimų apskaitos principas, kai visos brangios ne pardavimui skirtos prekės įtraukiamos į ilgalaikio turto sąrašą, kelia problemų pačiai įmonei. Pirmaisiais metais atsiranda papildomas pelno mokestis, nes turto vertė bus nurašinėjama per keletą metų, nors visos pajamos iš to turto naudojimo jau uždirbtos. Pats vertės nurašinėjimas reikalauja papildomo buhalterio darbo ir didina apskaitos kaštus.
Ši situacija tampa išskirtinai nemaloni vadovui. Mokestinio patikrinimo metu vadovas turi parodyti šį turtą VMI inspektoriui. Jei po vienkartinio panaudojimo jis buvo utilizuotas, vadovas turi gintis, kad jo neiiššvaistė, nepasiėmė sau ir t.t. Jei jis tebėra įmonėje, vadovas turi paaiškinti, kaip jis toliau naudojamas pajamoms uždirbti.
Kaip paaiškinti inspektoriui, kokiu būdu įmonei pajamas atneša lova, šuns būda ar dantų balinimo kapos? Jei toks turtas buvo panaudotas tik 1 kartą, visi supranta, kad jis neturėjo atsirasti ilgalaikio turto sąraše. Bet jei vadovas patvirtino jo įtraukimą į ilgalaikio turto sąrašą, dabar jau turi išradingai pagrįsti savo sprendimą.
Jei įsigytas turtas yra ilgalaikis, bet įmonė jo neįtraukė į ilgalaikio turto sąrašą, įmonė nepagrįstai perkėlė pelno mokesčio mokėjimą į būsimus laikotarpius ir dėl to gali būti baudžiama. Todėl buhalteriai yra linkę į ilgalaikio turto sąrašą įtraukti per daug, o ne per mažai turto.
Buhalterio vertinimu, bendra pelno mokesčio suma per keletą metų išliks ta pati. Todėl į ilgalaikio turto sąrašą įtraukdamas net ir tokį turtą, iš kurio įmonė nebegaus ekonominės naudos būsimais laikotarpiais, jis nedaro žalos įmonei. Priešingai, jis apsaugo įmonę nuo galimų baudų, jei VMI vertintų, kad toks turtas iš tiesų yra ilgalaikis. Visgi vadovas kiekvienu atveju turi nuspręsti, ar tokia prevencija yra tikslinga, ar kaip tik padidina rizikas, nes tai yra teisės aktų pažeidimas.
Kur dėti nereikalingą turtą?
Ar materialus turtas tampa ilgalaikiu, ar ne, svarbu tik buhalteriams skaičiuojant pelno mokestį. Įmonės vadovas turi valdyti tokį turtą vienodai racionaliai visada.
Kai tik toks turtas tampa nereikalingas įmonei, reikia jį likviduoti. Jei turtas yra bent kiek vertingas, galima jį parduoti įkėlus skelbimą. Jei turtas menkavertis ir nėra racionalu jį parduoti, galima jį paaukoti arba išmesti (ilgalaikį turtą reikia nurašyti).
Dalį beverčio įmonėse naudojamo turto reikia utilizuoti už tai dar ir sumokant.