Sąvokos
Leidžiami atskaitymai yra įprastinės veiklos sąnaudos, būtinos pajamoms uždirbti ar ekonominei naudai gauti: prekių savikaina, darbuotojų atlyginimai ir mokesčiai, gamybinių ir biuro patalpų nuoma, darbo priemonių įsigijimo išlaidos, reklama ir t.t.
Neleidžiami atskaitymai yra baudos, delspinigiai, nepagrįstos išlaidos ir kt. LR Pelno mokesčio įstatymo 31 str. įvardintos sąnaudos, kurios nėra tiesiogiai būtinos pajamoms uždirbti ir laikomos neleidžiamais atskaitymais.
Apskaičiuojant pelno mokestį, iš visų pajamų yra atimami leidžiami atskaitymai ir nuo likusios sumos mokamas pelno mokestis. Vadinasi, nuo išlaidų, kurios yra neleidžiami atskaitymai, reikia apskaičiuoti ir sumokėti pelno mokestį, nors tas pelnas ir nėra gautas. Taip valstybė skatina įmones vengti neleidžiamų atskaitymų.
Ribojamų dydžių leidžiami atskaitymai
Pelno mokesčio įstatymas numato išimčių, kai tenkinant tam tikras sąlygas dalis išlaidų pripažįstama leidžiamais, o dalis – neleidžiamais atskaitymais (pvz.: reprezentacijos sąnaudos, parama).
Bendru atveju rekomenduojame visas smulkias abejotinas išlaidas vertinti kaip neleidžiamus atskaitymus, o numatant stambias neleidžiamų atskaitymų išlaidas (pvz.: paramos skyrimas) pasikonsultuoti su teisininku dėl konkrečios situacijos prieš įvykdant sandorį.
Pelno mokestis
Neleidžiami atskaitymai nemažina apmokestinamojo pelno. Į apskaitą įtraukus sąskaitą faktūrą, kuri pagrindžia neleidžiamiems atskaitymams priskiriamą išlaidą, įmonė nuo visos jos sumos turi sumokėti pelno mokestį ir PVM mokestį, jie nėra atskaitomi nuo į biudžetą mokamų sumų. Dažniausi atvejai: salės kalėdiniam vakarėliui nuoma, maistas darbuotojų renginiui, sporto salės nuoma darbuotojų varžyboms ir pan.
Jei įmonė turėjo daug išlaidų, kurios nebuvo būtinos pajamoms uždirbti (t.y. buvo neleidžiami atskaitymai), jai gali tekti mokėti pelno mokestį nuo ženkliai didesnės sumos, nei apskaičiuotas metų pelnas. Pajamų iššvaistymo nebūtinoms išlaidoms atveju, įmonė metus gali baigti netgi nuostolingai, tačiau vis vien turės prievolę mokėti pelno mokestį, o dėl turto iššvaistymo vadovui gali grėsti atsakomybė.
Neleidžiamų atskaitymų korespondencija
Dažnai neleidžiami atskaitymai atsiranda dėl delspinigių ir baudų. Pagal pavyzdinį didžiosios knygos sąskaitų planą, tokios sąnaudos registruojamos šiose sąskaitose:
- 6311 – Baudų ir delspinigių sąnaudos (Bendrosios ir administracinės sąnaudos)
- 6804 – Baudų ir delspinigių sąnaudos (Palūkanų ir kitos panašios sąnaudos)
Į pavyzdinio sąskaitų plano sąskaitą 6310 Atidėjinių sąnaudos registruojamos sąnaudos atsiranda be faktinių išlaidų, dėl jų nėra atliekami mokėjimai, ir jos taip pat būna laikomos neleidžiamais atskaitymais.
Tačiau pavyzdinis didžiosios knygos sąskaitų planas neišskiria sąskaitų dažniausiai pasitaikančių neleidžiamų atskaitymų registravimui:
- ribojamų dydžių atskaitymų dalis, viršijanti nustatytus dydžius;
- parama ir dovanos;
- išmokos, nepagrįstos įrodymais;
- padarytos žalos atlyginimas;
- sąnaudos, nelaikomos leidžiamais atskaitymais.
Pagal pavyzdinį sąskaitų planą, dauguma tokių sąnaudų būtų registruojama sąskaitoje 6312 – Kitos bendrosios ir administracinės sąnaudos. Tačiau tokia apskaitos praktika sukeltų kelias dideles problemas. Pirma, buhalteris turėtų rankiniu būdu atsirinkti visus čia patekusius neleidžiamus atskaitymus ir atskirai apskaičiuoti jų sumą, kad teisingai užpildytų pelno mokesčio deklaracija ir apskaičiuotų pelno mokestį. Antra, įmonės vadovas apskaitos ataskaitose niekur nematytų, kiek įmonė turi neleidžiamų atskaitymų ir nuo kokios sąnaudų sumos turės mokėti pelno mokestį.
Todėl patariame susikurti 2 papildomas didžiosios knygos sąskaitas neleidžiamų atskaitymų registravimui:
- 650 – Neleidžiami atskaitymai. Registruojama sąnaudų suma be PVM.
- 651 – Neatskaitomas PVM nemažinantis apmokestinamojo pelno. Registruojama PVM suma nuo sąnaudų, kurios be PVM buvo registruotos 650 sąskaitoje.
Apskaitos kontrolė
LR Finansinės apskaitos įstatymas nustato vadovui atsakomybę už įmonės finansinės apskaitos organizavimą ir kontrolę. Jei buhalteris neteisingai vertina neleidžiamus atskaitymus kaip leidžiamus, įmonė dėl to moka mažiau mokesčių. Tai yra apgaulingas apskaitos tvarkymas ir mokesčių vengimas. Jei įmonėje nėra buhalterio darbo kontrolės, už šį nusikaltimą bus baudžiamas įmonės vadovas.
Situacija gali būti ir visiškai priešinga – buhalteris per daug įmonės sąnaudų laiko neleidžiamais atskaitymais. Vietoj to, kad aiškintųsi dvejonių keliančias išlaidas ar prašytų vadovo pateikti pasiklydusias sąskaitas faktūras, buhalteris gali pats nuspręsti laikyti tokią išlaidą neleidžiamu atskaitymu ir įmonė dėl to mokės daugiau pelno mokesčio.
Delspinigių, baudų ir atidėjinių sąnaudų priskyrimą neleidžiamiems atskaitymams detaliai reglamentuoja teisės aktai. Įmonei turint kompetentingą buhalterį, dirbantį pagal teisingai suformuluotą sutartį, vadovui nėra poreikio tikrinti šiose specialiose didžiosios knygos sąskaitose užregistruotų sąnaudų. Daugumoje tvarkingai veikiančių įmonių šiose sąskaitose apskritai nebūna jokių operacijų.
Tuo tarpu į mūsų rekomenduojamą didžiosios knygos sąskaitą 650 Neleidžiami atskaitymai yra registruojamos visos kitos išlaidos, kurių buhalteris negali pagrįsti kaip leidžiamų atskaitymų. Įmonės vadovas turi pasitikrinti, ką buhalteris užregistravo šioje sąskaitoje.
Dažnai vadovo ir buhalterio nuomonė dėl šių išlaidų klasifikavimo išsiskiria, todėl būtina priimti vieningą sprendimą. Vadovas turėtų suprasti, kas patenka į jo įmonės neleidžiamų atskaitymų sąskaitą, tiek dėl įstatymo nustatytos jo asmeninės atsakomybės, tiek tam, kad galėtų prognozuotis būsimą pelno mokesčio sumą.